تبیین قاعده اضلال در فقه تربیتی؛ باتاکید بر مفهوم‌شناسی

چکیده
فقه تربیتی در مسیر رشد و بالندگی، نیازمند توسعه قلمروهای پیرامونی خود مانند «قواعد تربیتی» است؛ زیرا این قواعد در «تفقه تربیتی»، مفید و پُرکاربرد است. اِضلال (گمراه کردن دیگران) از عناوینی است که سیاست‌ها، اقدامات و روش‌های آموزشی و پرورشی می‌تواند مصداق آن قرار گیرد. نوشتار پیش‌رو در صدد است از ماهیت و حقیقت اِضلال (گمراه کردن دیگران) سخن بگوید و زوایای مفهوم اِضلال و نسبتش را با مفاهیم مشابه تبیین کند. روش این مقاله، توصیفی _ استنباطی است و نمونه‌گیری در آن به شیوه هدفمند انجام شده (تبیین مفهومی اضلال و مفاهیم مشابه و تحلیل شبکه مفاهیم) و روش تحلیل آن، تحلیل محتوای کیفی است. پس از بررسی‌ها روشن شد که اضلال دارای دو معنای عام و خاص است و معنای خاص، فقط گمراهی شناختی و عقیدتی را شامل می‌شود و در این معنا با عناوینی چون «تعلیم ضلال» و شبهه‌افکنی قرابت دارد. همچنین دانستیم که اضلال مفهومی غیرقصدی است و در صِدق آن، اضلال فعلی و شخصی و همچنین تحقق گمراهی (ضلالت) مدنظر است و اختصاصی به اضلال عقیدتی ندارد. همچنین در باب نسبت مفهوم/قاعده اضلال با مفاهیم مشابه، به این نتیجه رسیدیم که اضلال از حیث اصل تسبیب، نوعی اغراء دیگران به جهل و اعانه دیگران به گناه است؛ اما از حیث نوع تسبیب، بیشتر به مقوله ره‌زنی اشاره دارد؛ برخلاف آن عناوین. همچنین دانستیم که نسبت عنوان اضلال با عنوان «تعلیم ضلال» و «شبهه‌افکنی»، نسبت عام و خاص مِن‌وجه است.
واژگان کلیدی: تعلیم ضلال، شبهه‌افکنی، تسبیب به حرام، اعانه بر إثم، هدایت، و تربیت.
MFT_Volume 8_Issue 15_Pages 63-93